فضای مجازی (سایبری) و شبکه‌های ماهواره‌ای جریان‌های تکفیری
مقاله حاضر با استفاده از چارچوب نظری جنبش‌های اجتماعی جدید و نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در آن، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که برخی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی برای تخریب جنبش بیداری
نویسنده: مسعود پورفرد (*)
چکیده
مقاله حاضر با استفاده از چارچوب نظری جنبش‌های اجتماعی جدید و نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در آن، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که برخی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی برای تخریب جنبش بیداری اسلامی مردم جهان اسلام و جایگزین کردن جریان‌های تکفیری در منطقه چه تهدیدها و آسیب‌های سیاسی و اجتماعی‌ای را به وجود آورده‌اند؟ در پاسخ به این پرسش این فرضیه مطرح می شود که شبکه‌های اجتماعی مجازی، هر چند با افزایش ظرفیت‌هایی برای مشارکت سیاسی و ایجاد فضای جدید برای تحول مفهوم و ابعاد شهروندی، فرصت‌های مناسبی را برای تغییرات سیاسی و اجتماعی در جهان اسلام به وجود آورده‌اند، اما به همان میزان نیز آسیب‌های سیاسی و اجتماعی برای این جنبش‌ها به همراه داشته‌اند.مقدمه
دنیای ارتباطات و اطلاعات، دنیای عجیب و غریبی است. در هر دقیقه یک میلیون و هشت صد هزار «لایک» در فیس بوک زده می‌شود و تنها در «گوگل» در هر دقیقه دو میلیون نفر از این سرویس استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، در هر دقیقه هفتاد ساعت فیلم وارد «یوتیوب» می‌شود و یک میلیون و سیصدهزار نفر در آن زمان فیلم‌ها را می‌بینند یا دانلود می‌کنند. (1) همه این مسائل حاکی از این است که شبکه‌های مجازی میلیون‌ها کاربر دارند که فوق العاده مهم هستند. در تبلیغ و ترویج جریان‌های تکفیری با اینکه برخی دولت‌ها خدمات ارتباطی و اطلاعاتی، مانند سیستم‌های تلفن همراه، پیامک‌ها و دسترسی به اینترنت را به شدت محدود کرده‌اند، ولی کاربران شبکه‌های اجتماعی مانند تویتر، فیس بوک، یوتیوب و سایر رسانه‌ها به پیام‌های جریان‌های تکفیری بسیار توجه می‌کنند و گزارش‌ها، تصاویر و فیلم‌های فراوانی از آنها در این شبکه‌ها به اشتراک گذاشته شده است. (2)شبکه‌های اجتماعی مجازی (3)، زمینه مناسبی برای شکل گرفتن جنبش بیداری اسلامی، بسیج و مشارکت فعال شهروندان کشورهای عربی برای ساقط کردن رژیم‌های مستبد و فاسد، گسترش آزادی بیان و گسترش اجتماعات و دسترسی به اطلاعات به وجود آوردند که در تاریخ کنونی کشورهای عربی بی نظیر بوده است. (4) از سوی دیگر، تبلیغات جریان‌های تکفیری از طریق رسانه‌های معروف و بعضاً ناشناخته، انکارناپذیر است. (5)
علاوه بر این، افزایش تعداد کاربران این شبکه‌ها در جهان عرب در مقایسه با دیگر نقاط جهان، دلیل دیگری برای این مسئله است؛ برای نمونه، در حالی که تعداد کاربران اینترنت در سراسر جهان تا اواخر 2010 م. در حدود دو میلیارد نفر تخمین زده شده بود، این تعداد در شانزده کشور عربی در همین سال به مرز 45 میلیون نفر رسید. همچنین پیش‌بینی می‌شود که این تعداد تا 2015 م. به مرز صد میلیون نفر برسد. طبق آخرین آماری که در این سال ارائه شده، حدود هفده میلیون نفر از مردم منطقه، از فیس بوک استفاده می‌کنند که از این تعداد، پنج میلیون نفر در منطقه تحولات اخیر به سر می‌برند. (6) تویتر نیز در کشورهای عربی طرفداران بسیاری پیدا کرده است؛ برای مثال، در اردن، سایت watwet بیش از 25 هزار هوادار دارد. (7) شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز، که به طور محلی در کشورهای عربی به وجود می‌آیند، ( مانند nowlebanon.com در بیروت و Aranran.com, Ammon News.net, Ammannet.net viber.com در عمان)، همگی نشان از گستردگی و تنوع شبکه‌های اجتماعی مجازی در جهان عرب دارند.
شبکه اجتماعی یوتیوب نیز تاکنون 351 میلیون مخاطب در جهان عرب به خود اختصاص داده است. افزون بر این، بازار رسانه‌ای در جهان عرب در حال گسترش است. زیرا نیمی از جمعیت کشورهایی مانند یمن، عربستان سعودی، اردن، مراکش و مصر، زیر 25 سال هستند که این جوانی جمعیت، سبب گسترش بازار مصرف رسانه‌ای تبلیغات جریان‌های تکفیری در جهان عرب شده است.
در مجموع، می‌توان گفت تأثیر و نقش رسانه‌ها و فناوری‌های ارتباطی در سازمان دهی و خبررسانی درباره جریان‌های تکفیری، انکارناپذیر است و با توجه به افزایش دسترسی به این رسانه‌ها و فناوری‌ها در سراسر جهان، می‌توان نقش آنها را در منطقه تحولات اخیر به عنوان نمادی از نفوذ و قدرت این رسانه‌ها مطالعه و بررسی کرد. (8) اما به همان نسبتی که شبکه‌های اجتماعی مجازی فرصت‌های ساختاری برای جنبش بیداری اسلامی مردم منطقه به همراه آورده‌اند، آنها را با تهدیدهای بنیادی نیز روبه رو کرده‌اند. (9) بر این اساس، در مقاله حاضر با تمرکز بر محیط رسانه‌ای به طور خاص، به بررسی تهدیدها و آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی جریان‌های تکفیری (10) می‌پردازیم.
در تعریف شبکه‌های اجتماعی می‌توان گفت مجموعه‌ای از افراد که به صورت گروهی با یکدیگر ارتباط داشته باشند و مواردی مانند اطلاعات، نیازمندی‌ها، فعالیت‌ها و افکار خود را به اشتراک بگذارند، شبکه‌های اجتماعی را تشکیل می‌دهند. شبکه‌های اجتماعی را می‌توان به دو دسته «شبکه‌های مجازی» و «شبکه‌های غیرمجازی» تقسیم کرد. شبکه‌های غیرمجازی، در واقع شبکه‌هایی هستند که توسط مجموعه‌ای از افراد و گروه‌های به هم پیوسته در محیط اجتماعی شکل گرفته و فعالیت می‌کنند. شبکه اجتماعی مجازی یا شبکه اجتماعی اینترنتی و ماهواره‌ای، وب سایت یا مجموعه وب سایت‌هایی است که به کاربران این امکان را می‌دهد که علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
کارکرد مهم شبکه‌های اجتماعی مجازی برای جنبش‌های اجتماعی جدید، تأثیر بر افکار عمومی و بسیج آن است. به گونه‌ای که به واسطه این رسانه‌ها، نوعی فضای عمومی شکل می‌گیرد و بسیاری از افراد، بدون آنکه یکدیگر را ببینند و تبادل‌نظر کنند، مانند همدیگر فکر و نیز عمل می‌کنند. (11)
بر این اساس، از طریق تولید پیام، شعار و اندیشه به شیوه‌ای هنری و از طریق تصویر، گرافیک، صدا و موسیقی، تصورات، دست‌کاری و بسیج می‌شوند و در نهایت، فعالیت سیاسی این امکان را می‌یابد که با زندگی روزمره آمیخته شود. (12) در این صورت، دیگر مانند گذشته نیازی نیست که برای تبدیل افکار عمومی به نیروی اجتماعی و تغییر اوضاع سیاسی، به اهرمی مانند حزب سیاسی متوسل شد و اگر این تغییر در افکار عمومی پیدا شود، مردم در بزنگاه تاریخی، خودشان راه را باز می‌کنند و احتیاجی به اعمال نیرو، فشار و زور از طریق اهرم‌های جدا از مردم وجود ندارد. (13)
کارشناسان علوم اجتماعی نیز به سه تأثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر جنبش‌های جدید اجتماعی (14) (معتدل یا افراطی) بدین صورت اشاره دارند:
1- رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی ممکن است به آگاه‌سازی، سازمان‌دهی، بسیج و درگیرسازی مدنی افراد و گروه‌های به حاشیه رانده شده، جوان‌ترها و اقلیت‌های سیاسی منجر شوند؛
2- آنها می‌توانند در اشاعه ارزش‌های سیاسی از قبیل مشارکت، آزادی بیان، تساهل، مظلوم‌نمایی و غیره تأثیرگذار باشند؛
3- همچنین می‌توانند به مانند تریبونی برای اشاعه عقاید احزاب و گروه‌های سیاسی معترض و اقلیت، به تضعیف حکومت‌های اقتدارگرا کمک کنند. (15)
کاربرد شبکه‌های اجتماعی به جبنش‌های اجتماعی این امکان را می‌دهد که روش‌های سنتی بیان اعتراض‌های خود مانند راهپیمایی‌ها، اعتراضات، شعارها و استفاده از نمادها را آسان‌تر به کار برند و با روش‌های نمادین جدید ترکیب کنند. بر همین اساس، این جنبش‌ها توانمندی بیشتری برای جذب طبقه جوان جامعه و شکل دادن به افکار عمومی را دارند. با کاربرد تکنولوژی اطلاعاتی جنبش‌های اجتماعی نیازی به استفاده از پوشش رسانه‌ای جمعی ندارند. (16)
همچنین، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند سلسله مراتب ساختاری را، که در جنبش‌های سنتی وجود داشت، از میان ببرند. در جنبش‌های سنتی، ساختار سلسله مراتبی با هماهنگ کردن اهداف حامیان و اعضا با اهداف جنبش و فراهم کردن منابع حمایتی گسترده، ارتباطهای اعضای جنبش با حامیان آن را تقویت می‌کرد، اما در جنبش‌های مجازی چنین مسئله‌ای دیده نمی‌شود. (17) موارد زیر از ویژگی‌های رسانه‌های مجازی جدید است:
1- رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، توان کنترل دولت بر اشاعه اطلاعات و قاعده‌مند کردن آن را کاهش می‌دهند؛
2- این رسانه‌ها و شبکه‌ها سبب شده‌اند اختلاف‌های بسیاری خارج از کنترل دولت شکل بگیرد؛
3- رسانه‌های جدید، تریبونی برای بیان اهداف، آرمان‌ها، تجربیات و فعالیت‌های سیاسی و مبارزه‌ای جنبش‌های اجتماعی (معتدل یا افراطی) است؛
4- رسانه‌های جدید، باعث شکل‌گیری، انسجام و تحکیم هویت جمعی و عمومی جنبش‌های اجتمای می‌شوند؛
5- رسانه‌های جدید به بسیج نیروهای بالقوه در جهت حمایت از جنبش‌ها منجر می‌شوند؛
6- پوشش رسانه‌ای، می‌تواند بین جنبش‌های و سایر عاملان سیاسی، اجتماعی و فعالان سیاسی پیوندهای نمادین برقرار کند؛
7- رسانه‌ها می‌توانند در ر وابط درونی جنبش‌ها موثر واقع شوند و باعث تقویت انگیزه و روحیه اعضا و هواداران جنبش گردند و از مرگ آنها جلوگیری کنند. (18)
در مجموع، می‌توان گفت شبکه‌های اجتماعی مجازی با تأثیری که بر سرمایه اجتماعی، تحول مفهوم شهروندی و گسترش و تعمیق فعالیت جنبش‌های اجتماعی (معتدل یا افراطی) می‌گذارند (البته با اشاره به آمار شبکه‌های مجازی در ارتباط با خدمات‌رسانی به گروه‌های تکفیری)، زمینه بروز جنبش‌های انحرافی را متأثر از ناکامی‌ها و تعارض‌ها نشان داده‌اند؛ مثلاً در کشور سوریه و عراق این وضع وجود دارد. بشار اسد، بسیار دیر فضای سیاسی- اجتماعی سوریه را باز کرد و نوری مالکی، سنی‌های مخالف را کمتر وارد عرصه سیاسی- اجتماعی کرد. از سوی دیگر، آمریکا و غرب برای از بین بردن خط مقاومت، از نارضایتی موجود سوء استفاده کردند و آتش آن نارضایتی را شعله‌ور کردند. همچنین تلاشی که گروه‌های تکفیری برای تغییر تعادل قدرت بین عرصه عمومی و نظام سیاسی حاکم می‌کنند، نشان می‌دهد که برخی نیروها و جنبش‌های اعتراضی موضوعیت پیدا می‌کنند که شبکه‌های مجازی در این امر بسیار تسهیل کننده هستند و با این امور، زمینه‌های لازم را برای ایزوله کردن جامعه فراهم می‌کنند. اما باید به این نکته مهم نیز توجه کرد که در شکل گرفتن جنبش اجتماعی، اعتراض جمعی، تغییر رژیم سیاسی یا حتی اعتراض محدود خیابانی، شبکه‌های اجتماعی نقش آفرینان اصلی نیستند، بلکه آنها فقط به روند تسریع حوادث و گسترش و تعمیق آنها کمک می‌کنند. در واقع، می‌توان گفت نقش اصلی شبکه‌های اجتماعی بر حمایت از جامعه مدنی و فضای عمومی، تحول مفهوم و ابعاد شهروندی است. البته عوامل بسیاری هست که برای تأثیرگذاری مثبت یا منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی بر موفقیت یا عدم موفقیت اعتراض‌ها یا جنبش‌های اجتماعی اهمیت دارد. رهبری، ارتباطهای بین رسانه‌های متعارف با فعالان جنبش‌های اجتماعی و واکنش نخبگان از عوامل مهم تأثیرگذار بر این مسئله است. علاوه بر این، توانمندی شبکه‌های اجتماعی مجازی در مرکزیت زدایی از فعالیت‌های سیاسی، از میان برداشتن سلسله مراتب سازمانی در جنبش‌های اجتماعی و شکل‌دادن به سازمان‌ها و رهبری موثر، می‌تواند بر موفقیت جنبش‌های اجتماعی یا اعتراض‌ها تأثیرگذار باشد. البته توسعه استراتژی‌ها و شیوه‌های مبارزه، فراتر از جامعه مجازی‌اند. بر این اساس، اعتراض‌ها و جنبش‌های اجتماعی نباید تنها بر شبکه‌های اجتماعی مجازی تکیه کنند، بلکه باید بتوانند از رسانه‌های سنتی و جریان اصلی جامعه استفاده کرده، با گروه‌های سیاسی دیگر جامعه همکاری کنند تا بتوانند ارتباط خود را با عموم مردم گسترش دهند.
با وجود این، همان‌گونه که شبکه‌های اجتماعی مجازی با تسهیل اقدامات جمعی، شکل دادن به هویت جمعی و تحول مفهوم و ابعاد شهروندی می‌توانند فرصت‌های مناسبی برای جنبش‌های اجتماعی به وجود آورند، به همان ترتیب می‌توانند آسیب‌هایی نیز به جنبش‌های اجتماعی برسانند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
آسیب شبکه‌های اجتماعی مجازی بر جنبش‌های اجتماعی
1- همان گونه که اشاره شد، شبکه‌های اجتماعی مجازی علاوه بر آنکه امکان شکل گرفتن، توسعه هویت و اقدام جمعی را تسهیل می‌کنند و فرصت‌های ساختاری بسیاری برای موفقیت جنبش‌های اجتماعی فراهم می‌آورند، به همان نسبت نیز آسیب‌های جدی به جنبش‌های اجتماعی می‌رسانند. یکی از آسیب‌های بسیار مهم که ممکن است این رهگذر جنبش‌های اجتماعی جدید را تهدید کند، فقدان رهبری واحد است. (19) در واقع، می‌توان گفت به علت نبود رهبری واحد در چنین جنبش‌هایی (سلفی و تکفیری)، ممکن است انگیزه پیوستن به آنها کاهش یابد.2- ناتوانی شبکه‌های اجتماعی در نهادسازی سیاسی در نگرش افراطی، یکی دیگر از این آسیب‌هاست؛ مثلاً تویتر یا فیس بوک، تنها می‌توانند به شکل دهی اعتراض‌های تکفیری کمک کنند، اما توانایی برنامه ریزی برای اداره حکومت یا ایجاد نهادهای دموکراتیک را ندارند و نمی‌توانند از آرمان‌ها و اهداف مورد نظر خود دفاع کنند. افزون بر این، نمی‌توان مدل جریان تکفیری یا ارزش‌های مورد علاقه آنها را به هر جامعه‌ای تزریق کرد. (20)
3- همچنین، شبکه‌های اجتماعی مجازی، امکان انشعاب‌های درون گروهی در جنبش‌های اجتماعی را افزایش می‌دهند، زیرا شبکه‌های ارتباطی آنلاین، و توانمندی کنترل اطلاعات در تکنولوژی‌های جدید، این امکان را برای افراد فراهم می‌کند که در جنبش اجتماعی، بیشتر به افراد هم‌فکر خود گرایش داشته باشند که این مسئله امکان افزایش انشعاب‌های درون گروهی را افزایش می‌دهد (21)؛ مثلاً جریان‌های تکفیری در سوریه کنونی، این عیب را دارند.
4-می توان گفت رسانه‌های اجتماعی به تنهایی نمی‌توانند سبب شکل گرفتن جنبش‌های افراطی و گسترش آنها شوند، اما نقش بسیار مهمی در حمایت از گروه‌های تندرو و ایدئولوژیک در بلندمدت دارند، (22) به ویژه اینکه برخی از شبکه‌های اجتماعی کوچک، مانند وبلاگ‌ها که شخصی هستند، توانمندی و ظرفیت لازم را برای ایجاد جنبش بادوام مردمی ندارند. (23)
در واقع، شبکه‌های اجتماعی مجازی به تنهایی این قابلیت را ندارند که در مدت زمان محدودی، ساختار ذهنیت جوانان و اجتماع کشور را تغییر دهند و تنها در بلندمدت می‌توانند مفهوم و ایده موردنظر خود را متحول کنند.
پس از بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در گسترش جنبش‌های اجتماعی، در قسمت بعدی مقاله به بررسی محیط رسانه‌ای آن و نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در معرفی و گسترش این جنبش‌های افراطی و تکفیری می‌پردازیم.
اطلاعات و آمار شبکه‌های تکفیری
در حال حاضر، بیش از 57 شبکه ماهواره‌ای متصل به جریان تکفیری وجود دارد که براساس گزاره‌های اولیه، جریان‌های ضد وحدت اسلام، با همکاری وهابیان و غربی‌ها، به راه‌اندازی شبکه‌های مجازی اقدام کرده‌اند و هدفشان تفرقه افکنی در جهان اسلام است. (24) از جمله این رسانه‌ها، شبکه‌های «نور»، «وصال فارسی» و «کلمه» هستند که هدف عمده تأسیس آنها، تأثیرگذاری و ایجاد تفرقه میان اقوام و نحله‌های مذهبی در جهان اسلام و جذب حامیان تفکر تکفیری است. در این زمینه، شبکه‌های ضدوحدت سیاسی دیگری، به زبان عربی، این شبکه‌ها را حمایت می‌کنند که عبارت‌اند از«العربیه» شبکه آل سعود، «الحیاة مسلسلات»، «التحریر» و «النهار» شبکه‌های ماهواره‌ای مصر، شبکه شش مراکش، شبکه «نسمه» تونس، «روتانا»ی مصر، شبکه ماهواره‌ای «روتانا»ی سعودی و «ال.بی.سی.» لبنان. در این میان، شبکه «العربیه» یکی از فعال‌ترین شبکه‌های ضد وحدت است که با ورود به مباحث سیاسی و نیز مذهبی، مقابله با بیداری اسلامی را در دستور کار خود قرار داده است. (25)برخی از صاحبان این شبکه‌ها مانند «اقرا» و «روتانا» از یک سو در شبکه‌های خود، مردم را به امور دینی دعوت می‌کنند و در شبکه‌های دیگرشان هنر مبتذل و انحراف‌های اخلاقی را ترویج می‌دهند. هدف آنها ارائه تعریفی بدوی از اسلام و همچنین نابود کردن فرهنگ اصیل اسلامی است. (26)
برای نمونه، شبکه «اقرا» شبکه‌ای بود که در ابتدا خود را صوفی سنی معرفی می‌کرد، اما نیم نگاهی به برنامه‌های این شبکه، به ویژه کسانی که در آن برنامه اجرا می‌کنند، خط مشی آن را به خوبی نشان می‌دهد: العریفی، القرنی، الغامدی، عبدالله الحامد، سلمان العودة و ... همگی از شیخ‌های سلفی و وهابی هستند که برخی از آنها کارنامه درخشانی نزد آل سعود، در صدور فتواهای تکفیر و جهاد دارند. (27)
برخی شبکه‌های فارسی زبان ترویج دهنده‌ی جریان‌های ضدشیعی با همکاری وهابیان و سازمان «سیا» راه‌اندازی شده‌اند که اعتقادات شیعی ایرانیان را هدف قرار می‌دهند. پس از آغاز به کار نخستین شبکه ماهواره‌ای وهابیان به زبان فارسی، به نام شبکه «نور»، و شبکه دیگر در ارتباط با تشدید سیاست شیعه‌ستیزی وهابیت به نام‌های «وصال» و «کلمه» راه‌اندازی شده است. هدف عمده تأسیس شبکه «وصال»، تأثیرگذاری بر مناطق عرب زبان جنوب ایران و جذب هوادار برای این فرقه ضاله است. همچنین، در این شبکه برنامه‌هایی نیز برای ایجاد تفرقه میان اقوام مختلف عرب‌زبان خوزستان تهیه شده است، که بی شک این حرکت در ارتباط با همان هدف اصلی ایجاد جنگ روانی میان شیعه و سنی در داخل ایران، به ویژه استان‌های جنوبی و جنوب شرقی کشورمان است. (28)
سایت‌ها و وبلاگ‌های اهل سنت
بیش از 550 سایت و وبلاگ وجود دارد که به هر نحوی خود را با اهل سنت مرتبط می‌دانند. این سایت‌ها و وبلاگ‌ها که در موضوعات مختلف عقیدتی، اجتماعی، خبری، سیاسی، ادبی، عرفانی و غیره هستند، همگی خود را به اهل سنت منتسب می‌دانند، که با توجه به وجود برخی تفاوت‌ها در عقیده و مرام، لزوماً براساس مرام خود فعالیت می‌کنند. (29)از بین 550 سایت و وبلاگ منتسب به اهل سنت، که با داعیه اهل سنت فعالیت می‌کنند، بیش از 350 سایت و وبلاگ با تبلیغات وسیع و فعالیت مستمر، سعی در ترویج عقاید تکفیری‌ها دارند. این سایت‌ها و وبلاگ‌ها به جز طرز فکر خود، هیچ عقیده‌ی دیگری را اسلامی نمی‌دانند و به راحتی و بدون منطق به جمع کثیری از مسلمانان نسبت شرک می‌دهند. از نظر این وبلاگ‌های تکفیری، فقط خودشان موحد هستند و تکفیر امت اسلام، چه مسلمان کنونی و چه گذشته، خواسته یا ناخواسته در عملکرد آنان کاملاً مشهود است و با هیچ گفتمان دینی دیگری سرسوزنی سازگاری ندارند و پرخاشگری و افراط‌گرایی مشخصه بارز آنهاست. (30)
تشخیص این سایت‌ها و وبلاگ‌ها به چند روش صورت می‌گیرد:
1- مطالعه متون نوشته شده در سایت‌ها و وبلاگ‌ها، که شبیه عقاید سلفی‌های تندرو است؛
2- بررسی لینک‌هایی که در وبلاگ خود قرار داده‌اند (آدرس سایت‌ها و وبلاگ‌های معروف سلفی‌های تندرو را به وبلاگ خود پیوند کرده‌اند)؛
3-بررسی دیدگاه مسئول وبلاگ درباره رفتار و کردار سلفی‌های تندرو؛
4- نوع برخورد با علما و مشایخ اهل سنت در قرن گذشته.
با توجه به اینکه وبگاه‌ها و فضای مجازی بسیاری در اختیار تکفیری‌ها قرار دارد، در این مقاله به مهمترین و فعال‌ترین سایت‌ها و وبلاگ‌ها می‌پردازیم. مهمترین گروه جهادی در سوریه، موسوم به «جبهه نصرت»، همچنان به همکاری خود با القاعده وفادار است. سایت «المنارة البیضاء» almanaraalbaydaa.blogspot.com) نیز در رأس تمام مؤسسات تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی است، که مسئولیت انتشار اطلاعیه‌های گروه‌های تکفیری را در سوریه بر عهده دارد. (31)
در شرق آفریقا، مهمترین سایت متعلق به گروه تکفیری «الشباب» است. (32) القاعده از مدت‌ها پیش در شرق آفریقا، یعنی در نایروبی، کنیا، دارالسلام، تانزانیا و کومور فعال بوده‌اند و در چندین حمله تروریستی نقش داشته‌اند. هم اکنون بخش‌های روستانشین مرکزی و جنوبی سومالی توسط گروه تکفیری الشباب کنترل می‌شود. این گروه در فوریه 2012م. با القاعده متحد شده است.
در شمال و غرب آفریقا، مهمترین سایت به گروه «القاعده مغرب» در مراکش و «بوکوحرام» در نیجریه تعلق دارد. (33)
فعالیت‌های گروه سلفی تندروی القاعده در مغرب اسلامی، در طول منطقه صحرا تا مالی و نیجر، گسترش یافته است. رهبر این گروه «ابو مصعب عبدالودود» نام دارد. در نیجریه نیز گروهی از تکفیریان موسوم به «بوکوحرام»، که اعضای آن اکثراً نیجریه‌ای هستند، به تدریج به صورت گروه جهادی درآمده‌اند که بیشتر جنبه بین المللی دارد.
در شرق آسیا و حوزه اقیانوس آرام، مهمترین سایت، متعلق به گروه «جماعت اسلامی» و گروه «ابوسیاف» است. (34) گروه جماعت اسلامی در منطقه اندونزی و گروه ابوسیاف در فیلیپین، پایگاه دو گروه از تکفیریان هستند که با القاعده نیز ارتباط دارند. در افغانستان و پاکستان مهمترین سایت متعلق به گروه «طالبان» و «شبکه حقانی» است. (35)
شبکه القاعده در بدو امر در 1988 م. در پیشاور پاکستان تأسیس شد. مناطق قبایلی شمال غرب این کشور که با افغانستان هم مرز است، همچنان خط مقدم جبهه در جنگ علیه پیکارجویان اسلام گراست. شبکه حقانی و سایر گروه‌های طالبان پاکستانی و جنبش اسلامی ازبکستان نیز از متحدان القاعده‌اند. این شبکه، مانند القاعده، پس از اشغال افغانستان توسط آمریکا، به نواحی مرزی شمال غرب پاکستان نقل مکان کرد.
در یمن، مهمترین سایت متعلق به گروه «القاعده یمن» است. (36) تاریخ شکل‌گیری القاعده در یمن به قبل از سال 2000م. باز می‌گردد، ولی از زمانی که «عبدالله صالح» یمن را ترک کرد، این گروه تکفیری فعال شد. پایه شکل‌گیری القاعده در یمن را می‌توان در ملحق شدن گروه‌های پیکارجوی یمنی با القاعده عربستان دانست.
در عراق، مهمترین سایت متعلق به «سازمان قاعده‌ی الجهاد فی بلاد الرافدین» است. (37) این سایت از هم پیمانان خود مانند «ارتش انصار السنه»، «جیش الطائفه المنصوره»، «مناصروا» و «اهل السنه»، از طریق رسانه‌های مجازی القاعده حمایت می‌کند. القاعده، تشکیلات بین المللی نظامی و بنیادگرای اسلامی است که در دوران جنگ شوروی در افغانستان توسط «اسامه بن لادن» در شهر پیشاور تأسیس شد. این سازمان در قالب شبکه‌های نظامی گوناگون فراملی و به عنوان جنبش سلفی تندرو و تکفیری فعالیت می‌کند. القاعده با آنچه تأثیرها و دخالت اهی غیرمسلمانان بر دنیای اسلام می‌نامند، مبارزه کرده، به ظاهر برای گسترش اسلام در جهان فعالیت می‌کند. این سازمان در فهرست سازمان‌های تروریستی بسیاری از دولت‌ها و سازمان‌های بین المللی، از جمله شورای امنیت ملل متحد، ناتو، اتحادیه اروپا و ایالات متحده قرار گرفته است.
به غیر از وبگاه‌های یاد شده، به سایت‌ها و وبلاگ‌هایی با فعالیت نوسلفیان و تکفیری‌های نوپا می‌توان اشاره کرد:
وبگاه «حزب اسلامی ترکستان شرقی (ETM) » در تحریک و جذب جوانان به سوی تکفیریان در سوریه، وب سایت «أنصارالفاروق»، الاماره (alemarah.news.com) ، «راه جهاد » (http://alfaloja.ws/vb)، (http://alfaloja.biz/vb) ، «منتقدیات الفلوجة »(http://alfaloja.info/vb)، (http://alfaloja.org/vb) ، «عقیده و جهاد»، (http://al-faloja1.com/vb)، (http://alfalojaweb.com/vb)، سایت «المصری الیوم»، (http://faloja.org/vb)، (http://faloja.info/vb)، سایت «پاکستانی» (http://hamariweb.com). و به نقل از «شیعه نیوز»، وبگاه‌های تروریستی وهابی و تکفیری، به ویژه وبگاه‌هایی مانند «شموخ الإسلام» و سایت «شبکه‌ی أنصار المجاهدین» همچنان مهمترین منبع برای دست‌یابی به اطلاعات درباره گروه‌های سلفی- جهادی است. جریان «سلفی - جهادی» مؤسسات و نهادهای اطلاعاتی و تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی چندی دارد که بر اساس فعالیت این گروه در کشورهای عربی پراکنده شده است. اطلاعات و آگهی‌ها و اطلاعیه‌های منتشر شده در این وبگاه‌ها، بر پایه تصمیم‌های گرفته شده در این گروه‌ها صورت می‌گیرد. (38)
اهداف و برنامه‌های شبکه‌های تکفیری
تأمین ناخودآگاه و جاهلانه اغراض غرب در ارتباط با اهداف استعمار و استکبار، یکی از اهداف اصلی شبکه‌های تکفیری است. غربی‌ها در حقیقت دو نگاه به سلفی‌ها دارند: الف. مستشرقان نسبتاً منصف. درباره سلفی‌ها دیدگاه‌های کاملاً منفی دارند و معتقدند سلفی‌ها جهان اسلام را منشق و متفرق کرده‌اند. آنها سلفی‌های بنیادگرا را در مقابل اسلام‌گراها قرار می‌دهند؛ ب. گروهی دیگر از غربیان به سلفی‌ها نگاهی ابزاری دارند؛ به این معنا که از سلفی‌ها به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود در کشورهای اسلامی بهره می‌برند؛ مثلاً ناآرامی‌های سلفی‌ها در عراق به حضور غرب مشروعیت می‌داد. «زرقاوی» در ورود به عراق العام کرد که برای مبارزه با صلیبیان می‌آید، اما تمام کشتارها از مسلمانان بود. گذشته از این، در پاکستان هم هنگامی که سلفی‌ها ناامنی ایجاد کردند، آمریکا در آنجا حضور داشت. در «یمن» و «عدن» هم این‌گونه است. در سوریه، سلفی‌ها به ابزار دست غربیان برای به زانو درآوردن دولت اسد تبدیل شده‌اند. در این حال، غرب برای بحران زایی‌ها و نشان ندادن نقش خود، بیشتر از سلفی‌ها بهره می‌برد. این جریان به جای جریان اعتقادی و مذهبی به جریان سیاسی تبدیل شده که در خدمت قدرت‌های بزرگ استعماری قرار گرفته (39) و در جهان اسلامی عرب و غیرعرب، همیشه از منافع قدرت استعماری حمایت کرده است، که مخصوصاً امروز در خاورمیانه، پشتوانه محکمی برای اسرائیل شده است. (40) از جمله اهداف و برنامه‌های دیگر شبکه‌های تکفیری می‌توان به این موارد اشاره کرد: ترویج افکار وهابیت، ایجاد تفرقه میان شیعه و سنی با حمله‌های تند به اعتقادات مذهبی شیعیان به نام اهل سنت، تعضیف اهل سنت به نفع افکار وهابیت، تأثیرگذاری و ایجاد تفرقه میان قومیت‌ها و نحله‌های مذهبی در جهان اسلام و جذب حامیان تفکر تکفیری، ترویج برداشت‌های غیرعقلانی و صرفاً نقلی از روایات و احادیث، محدود کردن اسلام در عبادت‌ها و اخلاقیات و نادیده انگاشتن جنبه‌های سیاسی آن. تخریب بزرگان شیعه و اهل سنت؛ به ویژه آنهایی که در برابر انحراف تکفیری‌ها موضع گرفته و به افشاگری پرداخته‌اند، ترویج نوعی از اسلام صوفیانه و غیرسیاسی (سکولاریسم).هدف‌های غرب از حمایت پشت پرده از تکفیریان
1- مدل انقلاب اسلامی ایران به علت داشتن روش نظام‌مند و حاوی پیام وحدت سیاسی در جهان اسلام و تبلیغ و ترویج بیداری اسلامی در منطقه، باعث شد که غرب به فکر تبلیغ مدلی غیرنظام مند از اسلام سیاسی باشد؛ مدلی که افراط، ترور، ایجاد ترس و نگرانی در منطقه را تقویت کند و بتواند افکار عمومی مردم جهان را درباره انقلاب اسلامی ایران تخریب کند. از سوی دیگر، دشمنی تکفیری‌ها با مکتب تشیع، عاملی بود که می‌توانست این گروه‌های تکفیری را در زمره مشغول کردن تهدیدهای امنیتی ایران قرار دهد.2- ایجاد ناامنی و ترور در منطقه استراتژیک خاورمیانه، از اهدافی است که گروه‌های تکفیری را به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای این استراتژی در خاورمیانه ایجاد کرد باعث نگرانی کشورهای منطقه از وجود سازمان تروریستی قدرت‌مندی شد که شاخه‌های زیادی در منطقه دارد. حمله آمریکا به افغانستان نیز یکی دیگر از مراحل این توطئه چند مرحله‌ای بود که باعث تقویت نفوذ و حضور آمریکا در خاورمیانه شد.
3- تدبیرهای مقابله با گسترش روزافزون بیداری اسلامی در کشورهای اروپایی و نگرانی غرب از افزایش افرادی که به دین اسلام می‌گروند، باعث شد تخریب وجهه بین المللی اسلام در دستور کار غربیان قرار گیرد. در این زمینه، گروه‌های تکفیری یکی از سازمان‌هایی بودند که متولی پیوند زدن نام اسلام با تروریسم شدند. این موضوع از سویی موجب شد سخت‌گیری‌ها و فشارها بر مسلمانان در غرب افزایش یابد و از سوی دیگر، پروژه‌ای روش‌مند برای تخریب اسلام در اذهان عمومی مردم کلید بخورد.
4- حضور گروه‌های تکفیری در کشورهای منطقه، این امکان را به آزمایشگاهی برای جدیدترین سلاح‌های نظامی آمریکایی و نیز بازاری گرم و پررونق برای سلاح آنان تبدیل کرده است. قدرت صنایع نظامی در آمریکا و نفوذ دست‌اندرکاران این صنعت در لایه‌های تصمیم سازی امریکا، سبب شد این کشور با جنگ افروزی بیشتر در منطقه و ترساندن کشورها از خطر القاعده، آنها را به خرید هر چه بیشتر سلاح‌های خود متقاعد و جیب کارتل‌های تولید سلاح را سرشار از درآمدهایی کند که با خون مردم منطقه به دست آمده است. این هدف نیز با حضور گسترده سازمان‌هایی نظیر القاعده در منطقه ممکن نبود. (41)
منابع مالی شبکه‌های تکفیری
چهار منبع اصلی در جهان عرب، هزینه فعالیت‌های تکفیری را تأمین می‌کنند: کویت، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر. افزون بر این منابع، شخصیت‌ها، انجمن‌ها و جمعیت‌های اسلامی در بسیاری از کشورهای جهان، تأمین کننده بخش‌هایی از هزینه‌های این جریان هستند. (42)کمک‌های مالی عربستان سعودی از طریق وزارت اوقاف و چندین مؤسسه و انجمن غیردولتی این کشور، که برجسته‌ترین آنها «مؤسسه الحرمین» است، به انجمن‌های سلفی سرازیر می‌شود. مؤسسه الحرمین، پس از حوادث یازدهم سپتامبر منحل شد و اکنون از راه‌های غیررسمی با عنوان «مؤسسه‌های خیریه» اقدام می‌کند. (43)
همچنین، مؤسسه خیریه «عبدآل الثانی» در قطر از منابع مهم قطری تأمین مالی سلفی‌های تندرو است، که از سایر انجمن‌های سلفی حمایت می‌کند. جدیدترین گزارش‌ها نشان می‌دهد که کویت، این کشور کوچک حاشیه خلیج فارسی، به اصلی‌ترین مرکز حمایت مالی از تروریسم تکفیری تبدیل شده است. به گزارش «تابناک»، به نقل از «واشنگتن پست»، بر پایه گزارش مقامات دولت آمریکا، کویت به اصلی‌ترین منبع حمایت مالی از تروریست‌های وابسته به القاعده تبدیل شده که در سوریه در حال جنگ هستند. مدارک و اسناد نشان می‌دهد که «جمعیت احیاء میراث اسلامی» کویت، هر ساله مبالغی روانه مناطق سنی‌نشین ایران می‌کند تا در زمینه تبلیغ اندیشه‌های انحرافی و حمایت از گروه‌های تروریستی، مانند « جندالله» (گروهک ریگی)، برای انجام دادن عملیات‌های تخریبی هزینه شود. از جمله نمایندگان کویتی سلفی تندرو، که در عملیات مالی نقش دارند، «ولید طباطبایی»، «خالد سلطان» و «ضیف الله بورمیه» هستند. (44)
شایان ذکر است که پیوستن برخی شخصیت‌های سلفی به تکفیری‌ها و حمایتشان از فعالیت‌های این تشکل‌ها، سبب شد فرصت طلبان سیاسی، میان جریان سلفی و تکفیری‌ها پیوند برقرار کرده، اصطلاح «سلفی‌گری جهادی» را وضع کنند. این در حالی است که جریان سلفی، جریان فکری و عقیدتی است و میان جریان سلفی وهابی در عربستان سعودی و تشکل‌های القاعده، تفاوت وجود دارد. با این حال، می‌توان گفت جریان سلفی و هیئت‌ها و انجمن‌های سلفی، غالباً بستری مناسب برای ظهور گروه‌های افراطی اسلام‌گرا هستند. به عبارت دیگر، اگرچه نمی‌توان این انجمن‌ها و هیئت‌ها را، که محرک اولیه آنها تصفیه باطنی و عقیدتی اعضایشان است، بنیادگرا و افراطی نامید، اما وجود زمینه مطلق‌گرایی و تنزه‌طلبی در این انجمن‌ها به معنای استعداد آنها برای تبدیل شدن به گروه‌های خشونت‌طلب و افراطی است.
نتیجه
به نظر می‌رسد تعداد شبکه‌های ماهواره‌ای و سایت‌های تکفیریان بیش از حد گسترش یافته، که این امری غیرطبیعی است. آنچه اهمیت دارد، منابع مالی این شبکه‌های رسانه‌ای و مجازی است. در این میان، نقش دو کشور عربستان سعودی و قطر، از نظر حمایت‌های علنی مالی دولتی، و نقش دو کشور کویت و امارات، از لحاظ حمایت‌های مالی غیردولتی، بسیار مهم است. به این موارد باید کمک‌های پشت پرده آمریکا و غرب را نیز افزود. براساس اسناد تازه، «اسنودن» فاش کرده است که سرویس‌های جاسوسی آمریکا و انگلیس از شبکه‌های اجتماعی نظیر تویتر، فس بوک، فلیکر و یوتیوب، برای دست‌کاری اطلاعات، تبلیغات سیاسی و همچنین برانگیختن اختلاف‌ها در دیگر کشورها استفاده می‌کنند. از همه مهم‌تر، با بررسی اهداف غربی‌ها در این تحقیق نشان داده شد که برنامه‌های آنان، شکست بیداری اسلامی و تفرقه در جهان اسلام را تعقیب می‌کند. تعداد 57 شبکه تکفیری و 350 وبگاه سلفی تندرو در جهان اسلام، به اضافه استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای دیگر و فضای مجازی (سایبری) بین المللی، همه حاکی از نقشه راه جریان باطل در جهان است که هوشیاری و داشتن برنامه دقیق در مقابل آنان را می‌طلبد.پی‌نوشت‌ها:
* عضو انجمن مطالعات سیاسی و استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
1- حسن روحانی، چهارمین جشنواره ملی ارتباطات و فناوری اطلاعات (فاوا)، ، 27 اردیبهشت 1393.
2- Beckett c. (2011). «After Tunisia and Egypt: Towards a new typolpgy of media and networked Political Change». Polis, journalism and societ think tank. Retrieved from http:// www. charliebeckett.org/?p=4033.
3- مهسا ماه‌پیشانیان، آسیب شناسی نقش شبکه‌های اجتماعی.
4- Ghannam, j, Social Media in the Arab Work: Leading up to the Uprisings of 2011 Center for international Media Assistance National Endowment for Democracy Washington DC available at: http:// cima.ned.org/sites/default/ files/ CIMA-Arab-Social- Media-Report 2. pdf.
5- جنبش اجتماعی واپس‌گرا یا ارتجاعی می‌کوشد اوضاع را به وضع پیشین باز گرداند و در واقع عقربه ساعت را به عقب برگرداند. افادی که به این جنبش می‌پیوندند، از روندهای جاری اجتماع آشکارا ناخرسندند. جنبش اجتماعی منحرف «کوکلوکس کلان» (نژادپرست‌ها)، که میلیون‌ها حامی دارند، نمونه یک جنبش اجتماعی واپس‌گراست هدف عمده این جنبش، باز ستاندن حقوق و آزادی‌های مدنی از سیاهان و بازگرداندن آنها به اوضاع پیشین است. بنابراین، گروه داعش و برخی تکفیری‌های دیگر، احتمالاً می‌توانند جنبش اجتماعی منحرفی باشند که از جهل توده‌ها استفاده می‌کنند و واقعاً توده‌ها نیز به آنها می‌پیوندند؛ مانند عشایر سنی مناطق، «موصل» و «الانبار» که متحد داعش هستند.
6- Raoor R. (2010) "Egypt: Security Department to Monitor Fecebook and Support the Govern-ment", Global Voices, August 29. 2010.
http://advocacy global Voicesonline Org/2010/08/29 egypt-security -deparment -to-monito-facebook-and-support-the-government/ citing emarket-ing Egypt." Facbook
in Egypt... E-Marketing Insights http://www.emarketing-egypt.com/fasebook-in-Egypt-E-Mar-keting- insights/2/010 (accessen November 15. 2010)
7- George-Cosh, D. (2010). Twitter Plans Arabic Website" the National November 17 2010 http://www.thenational. ae/ business/technology/twitter-plans- arabic- website. (accessed .(ecember 7. 2010
8- مجتبی امانی، نشست تخصصی تحولات جهان اسلام، سخنرانی در تاریخ 92/1/28 در دفتر معاونت روابط بین المل حوزه علمیه قم.
9- تاج الدین الهلالی، نشست بیداری اسلامی و تحولات جهان اسلام، سخنرانی در تاریخ 91/11/13 در دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم.
10- گروهای تکفیری، جزئی از فرآیند بیداری اسلامی نیستند و شبکه‌های اجتماعی مجازی به همان اندازه که فرصت‌های ساختاری برای جنبش بیداری اسلامی مردم منطقه به همراه آورده‌اند، آنها را با تهدیدهای بنیادی نیز روبه رو کرده‌اند. در واقع گروهای تکفیری، مقابل جنبش بیداری اسلامی هستند، زیرا دو ایدئولوژی متفاوت و اهداف متفاوت دارند. روش گروه‌های تکفیری، افراط‌گرایی، تخریب اسلام و ضربه زدن به وحدت اسلامی است، ولی خط مشی جنبش بیداری اسلامی، قانون‌مندی، اعتقاد به وحدت مسلمانان و احترام به گفتمان رقیب مسلمان خود است. بحث عمده این بود که شبکه‌های مجازی به همان میزان که به حرکت بیداری تونس و مصر کمک کرده است، تقریباً به عنوان ابزار تاکتیکی برای گروه‌های تکفیری نیز تلقی می‌شود.
11-Bimber, B «the internet and Political Transformation: Populism. Community and accelerated Pluralism» Polity 31(1) 133-161. .
12-Bimber B. information and Amercan Democracy: Technology in the Evolution of Politican Power,
13- Bimber B. Flanagin A. J. & Stohl, C,. Reconceptualizing collective Action »in the contemporary Media environment», Communication Theory 15, 365-388.
14- جنبش اجتماعی، حرکتی مردمی است که شبکه ارتباطی منسجم و ایدئولوژی خاصی دارد و برای رسیدن به اهداف مشترک تلاش می‌کند و خواستار تغییرات در جامعه است. همه جنبش‌های اجتماعی در برخی از ویژگی‌ها با هم مشترک‌اند. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از: هدف‌های مشترک، برنامه‌ای برای تحقق این هدف‌ها و یک ایدئولوژی. هر جنبش اجتماعی، یک رشته هدف‌های کاملاً مشخص و جاافتاده دارد. آن جنبش اجتماعی که تغییر وضع گروهی از مردم را در نظر دارد در صورتی موافق خواهد بود که تغییراتی را که خواستار آن است، به عنوان هدف‌های خود تعیین کند. برنامه‌هایی که برای رسیدن به این هدف‌ها وجود دارند، ممکن است بسیار متنوع باشند و از اعتصاب مسالمت‌آمیز گرفته تا آدم کشی و تخریب اموال عمومی را در بربگیرند. ایدئولوژی همان عاملی است که اعضای یک جنبش را گرد هم می‌آورد. ایدئولوژی نه تنها باید از اوضاع اجتماعی موجود انتقاد کند، بلکه باید هدف‌های جنبش و روش‌های دست‌یابی به این هدف‌ها را نیز روشن کند.
15-bob.c. the Marketing of Rebellion
16-Cerulo Karen and Janet M. Ruane Coming Together: New Taxonomies »For the Analysis of Social Relations» Sociological Inguiry 68: 398-425
17-castells. Manuel, The Information Age Vol. II: The Power of Identity.
18- Della Porte, Donatella and Mario Diani Social Movements
19-Kurzman, Charles Organizational Opportunity and Social Movement Mobilization: A Comparative Analysis of four Religious Movements Mobilization 3: 23-50 .
20-Smith, Jackie Charles Chatfield and Ron Pagnucco (eds), Transnational Scoial Movements and Global Politics Solidarity, beyond the State.
21-Goldstein, j. and Rotich, j. the Role of Digital Networked Technologies in Kenya" s 2006-2008 post-Election Crisis the Berkman Center for Technology and Society, Harvard University available at: http://cyber. law.harvard. edu/ sites/ cyber.law. harvard. edu/files/ Goldstein & Rotich -Digitally- Networked-technology -ke-nyas-Crisis. pdf.pdf
22- Shirky. C. the political Power of Social Media: Technology the Public Sphere and Political change». Foreign Affairs. January/ february http:// www.foreignaffairs.com/articcles/67038/clay-shirky/the-political-power-of-social-media.
23- ottaway M. and Hamzawy A. Protest Movements and Politica» Change in the Arab World», Carnegie Endwowment foe international Peacd http:// edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRDile Node-Servlet/HALCoRe-dervate-00004912/CEIP-Ottaway-Hamzawy-Outlook-janll-ProtestMovements. pdf
24-تاریخ: 21 اسفند 1392، شناسه خبر: 34091ttp://.www.ghatreh.com
25- تاریخ: 21 آذر 1392، شناسه خبر:
http:// www.tasnimnews.com219516
26- تاریخ: 5 فروردین 1393، شناسه خبر: 69902http://www.shianews.com
27-www.shianews.com
28-پایگاه خبری «ادیان نیوز»، تاریخ انتشار: 1392/5/16، شناسه خبر: 1226702.
29- www.rezvansunni.blogfa.com
30-نک: وبلاگ «راه سنت»، وضعیت نگران کننده فضای مجازی اهل سنت، ص 10.
31- نک: www. bbc. co. uk/persian موضوع: «پراکندگی فعالیت‌های شبکه القاعده در جهان».
32- نک:www. bbc. co. ukوhttp:// www.afghanistan. fi/ index. pho?p=fs. dari. pages.politics. war
33-Agnence france-Presse (AFP) agencynews. موضوع، «شمال و غرب آفریقا».
34-نک: jomhornews .com/doc/report/fa/49748 و www.bbc.co.uk موضوع «فعالیت‌های شبکه القاعده در شرق آسیا».
35- نک:www.darvoa.com/newspaper/1441098.html و www.afghanistan.fi و www.taliban-hagani-terrorist black-list.
36- نک:Agence France-presse (AFP): agencynews، موضوع: «القاعده یمن» - و http://tkg.af/dari/World news/13286
37-موضوع «بازی القاعده در عراق»، www.bbc.co.uk/persian
38-www.shia-news.com
39- براساس اسناد تازه، «اسنودن» فاش کردن است که سرویس‌های جاسوسی آمریکا و انگلیس از شبکه‌های اجتماعی نظیر تویتر، فیس بوک، فلیکر و یوتیوب برای دست‌کاری اطلاعات، تبلیغات سیاسی و همچنین برانگیختن اختلاف در دیگر کشورها استفاده می‌کنند (www.yic.ir/fa/news)
40- tahlil88.blogfa.com/post
41-http://www.tvshia.com
42- عبدالغنی عماد، الحرکات الاسلامیه فی لبنان.
43- هفته نامه پنجره، پایگاه اینترنتی پنجره (www.panjerehweekly.com) شماره صفر، 1387.
44- نک: بخش عربی تابناک www.tabnak.ir
منابع تحقیق : 1- امانی، مجتبی، نشست تخصصی تحولات جهان اسلام، سخنرانی در تاریخ 92/1/28 در دفتر معاونت روابط بین الملل حوزه علمیه قم.
2- روحانی، حسن، چهارمین جشنواره ملی ارتباطات و فناوری اطلاعات (فاوا)، 27 اردیبهشت 1393.
3- عماد، عبدالغنی، الحرکات الاسلامیه فی لبنان، دارالطلیعه، بیروت 2006م.
4- ماه پیشانیان، مهسا، آسیب شناسی نقش شبکه‌های اجتماعی، انتشارات انقلاب اسلامی، تهران 1391.
5- هلالی، تاج الدین، «نشست بیداری اسلامی و تحولات جهان اسلام»، سخنرانی در تاریخ 91/11/13 در دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم.
6- Bimber B "the internet and Political Transformation: Populism. Community and Accelerated Pluralism» Polity 31(1) 133-161 1998.
7- Bimber B. Flanagin A. J. & Stohl C. Reconnectutilizing collective Action in the Contemporary Media Environment ,Communication Theory 15, 365-388. 2005.
8- Bimber B. information and American Democracy: Technology in the Evolution of Politician Power, new York Cambridge University Press. 2003.
9- Bob C. the Marketing of Rebellion New york: Cambridge University press. 2005.
Castells. Manuel, The Information Age Vol ii: The Power Of Identity. Oxford/ Cambridge MA: Blackwell. 1997.
10- Creole Karen and Janet M. Rune Coming Together: New Taxonomies For the Analysis Of Social Relations Sociological Injury 68: pp. 398-425,1998.
11- Della Porte, Donatella and Mario Dianna Sccial Movements Oxford/ Cambridge MA: Blackwell. 1999.
12- Gahanna, j, «Social Media in the Arab Work: Leading up to the Uprisings of 2011», Center for international Media Assistance National Endowment for Democracy Washington DC 2011.
13- George-Cush D.« Twitter Plans Arabic Website», the National November 17 2010 thenational. ae/ business/technology/twitter-plans- arabic- website. accessed december 7. 2010.
14- Kurzman, Charles Organizational Opportunity and Social Movement Mobilization: A Comparative Analysis of four Religious Movements Mobilization 3: 23-50 1998.
15- Smith, Jackie Charles Chatfield and Ron Pagnucco (eds) Transnational Social Movements and Global Politics Solidarity, beyond the State. Syracuse NY: Syracuse University Press 1997.
16- afghanistan. fi
17- bbc. co. uk/persian
18- charliebeckett.org
19- cima.ned.org
20- cyber. law harvard.edu
21- darivoa.com
22- edoc.bibliothek.uni.halle.de
23- emarketing-egypt.com
24- foreignaffairs.com
25- france agence.com
26- ghatreh.com
27- jomhornews.com
28- panjerehweekly.com
29- rezvansunni.blogfa.com
30- shianews.com
31- tabnak.ir
32- tahlil88.blogfa.com
33- tasnimnews.com
34- tkg.com
35- tvshia.com
منبع مقاله :
فرمانیان، مهدی؛ (1393)، مجموعه مقالات کنگره جهانی «جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، جلد هفتم» (بی م)، قم: دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (ع))، چاپ اول
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}